شاید شنیده باشید که درمان وسواس فکری و عملی امری غیر ممکن است و یا این که به صورت کامل درمان نخواهد شد و از این قبیل صحبت ها. اما خب باید بدانید که این موضوع به هیچ عنوان صحت ندارد بلکه حقیقت این است که وسواس یک بیماری با درمان طولانی مدت است و برای این که بتوانید انواع مختلف این بیماری را درمان کنید باید مو به مو و با دقت تمامی دستورالعمل ها را دنبال کنید.
قبل از هر چیز باید بدانید اولین قدم در مشاوره وسواس برای شروع درمان تشخیص درست است. شاید واقعا شما مبتلا به وسواس فکری و عملی نباشید و نوع دیگری از وسواس که بسیار به وسواس فکری و عملی شبیه است دچار شده باشید. بنابراین اولین قدم برای یک درمان موثر، تشخیص درست است.
در این مقاله ما مرحله به مرحله شما را با انواع درمان های این بیماری آشنا می کنیم.
روان درمانی برای وسواس فکری و عملی
خب ابتدا از همه در این جا برایتان روش های مختلف روان درمانی در وسواس فکری و عملی را توضیح می دهیم. به طور عمده این روش ها به دو دسته: درمان شناختی- رفتاری( CBT) و قرار گرفتن در معرض و جلوگیری از پاسخ( ERP) تقسیم می شوند. این درمان ها با توجه به سطح بیماری و علایم آن مورد استفاده قرار می گیرند.
جالب است بدانید در بیمارانی که هر دوی این روش ها به کار گرفته شده است تا حدود 60 درصد از میزان تکرار رفتارهای وسواسی کاسته شده است.
درمان شناختی- رفتاری( CBT)
برای اکثر مبتلایان به وسواس فکری و عملی روش درمانی شناختی- رفتاری( CBT) به کار گرفته می شود. این روش درمان یکی از گسترده ترین روش های درمانی است که علاوه بر وسواس فکری و عملی برای سایر وسواس ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد. البته دقت داشته باشید با این که این روش یکی از گسترده ترین روش های درمانی برای این وسواس می باشد اما روش ساده ای نیست و حتما نیاز است در حضور یک متخصص انجام شود.
بیشتر بخوانید:
وسواس پاکیزگی و نجسی
اختلال وسواس موکنی
راه های درمان وسواس شستشو
درمان شناختی- رفتاری بسیار موثر است ولی مشکل آن این است که بسیار هزینه بر است. زیرا اگر نخواهید به بیمارستان بروید، باید کار خود را با یک متخصص درمانگر در منزلتان انجام دهید که هزینه آن بسیار زیاد است زیرا برای درمان کامل باید مدت زمان زیادی تحت درمان باشید. اخیرا برای کاهش هزینه ها کلینیک ها و بیمارستان ها طرحی تحت عنوان درمان دسته جمعی وسواس فکری و عملی را عملیاتی کرده اند. بر اساس این طرح چند نفر که از این نوع وسواس رنج می برند می توانند یک کلاس تشکیل دهند و فقط از یک درمانگر استفاده کنند. بدین ترتیب هزینه تمام شده برای هر فرد بسیار کمتر از تمرین خصوصی خواهد بود. علاوه بر مسائل مادی دانشمندان کشف کرده اند که کار کردن به روش های گروهی می تواند بسیار موثرتر از تحت درمان قرار گرفتن به صورت فردی باشد.
و در نهایت باید بدانید که روش درمانی شناختی- درمانی در اکثر موارد در دفتر شخص درمانگر به صورت هفتگی برگزار می شود و شما باید آموخته های خود را در طول هفته در منزل تمرین کنید. البته در موارد حاد تر این بیماری با توجه به تشخیص پزشک می تواند تعداد جلسات هفتگی بیشتر شود.
چگونه درمان شناختی- رفتاری باعث درمان وسواس فکری و عملی می شود؟
اول از همه باید بدانید اساس کار این روش تمرکز بر روی افکار منفی می باشد. یعنی این که سعی می کند افکار منفی شما را با افکار مثبت جایگزین کند. گاهی اوقات ممکن است یک سری از افکار که شاید برای اکثر افراد اهمیت خاصی نداشته باشد برای شما بسیار مهم شود و ذهن شما را برای مدت ها درگیر کند. بگذارید با یک مثال این موضوع را برای شما روشن کنم:
فرض کنید دوست شما بدون این که توجهی به شما بکند از کنار شما بگذرد، شما ممکن است با خود فکر بکنید:
« اوه! حسین از من دلخور است یا با من مشکل دارد به همین دلیل به من سلام نکرد»
و این موضوع به ناگهان بسیار پررنگ و با اهمیت جلوه کند. در این جا است که متخصص روان درمانی به شما می آموزد که این فکر منفی را با ایده های مثبت جایگزین کنید. به عنوان مثال در موقعیت بالا شما می توانید به این موضوع فکر کنید که:
« شاید چیزی ذهن حسین را درگیر کرده است و من نمی دانم چیست».
انجام دادن همین کار قدم بسیار بزرگی به سوی درمان وسواس فکری است. درمان وسواس فکری بسیار اهمیت دارد زیرا همین افکار می تواند در رفتار شما با اطرافیان بسیار تاثیر گذار باشد و شما به شکل بدی به آن ها واکنش نشان بدهید در صورتی که ممکن است اصلا مسئله خاصی اتفاق نیفتاده باشد. در مرحله پیشرفته تر این بیماری شخص متوجه غیرعادی بودن تفکرات خود می شود و همین موضوع باعث می شود که بابت چنین افکاری خود را سرزنش کند که در این صورت باید سریعا برای آغاز روند درمانی خود با یک درمانگر صحبت کند.
روش درمانی حساسیت زدایی منظم( ERP)
قرار گرقتن در معرض و جلوگیری از پاسخ( ERP) به نحوای زیر شاخه درمان شناختی- رفتاری محسوب می شود اما چون از اهمیت بالایی برخوردار است به صورت یک روش جداگانه در نظر گرفته می شود.
در این روش درمانگر سعی می کند که افراد دارای وسواس را در شرایطی قرار بدهد که در صورت معمول وسواس در این افراد عود می کند و باعث افزایش اضطراب و استرس در این افراد می شود. شرایط با توجه به سطح بیماری افراد در نظر گرفته می شود. نکته بسیار مهمی که درمانگرباید حتما آن را رعایت کند این است که تا وقتی که خود بیمار تمایل به انجام کاری نداشته باشد نباید او را مجبور به واکنش کند.
چگونه روش قرار گرفتن در معرض و جلوگیری از پاسخ( ERP) باعث درمان وسواس فکری و عملی می شود؟
- اولین قدم در این درمان این است تا شما تمامی شرایطی که باعث ایجاد استرس در شما می شوند را به طور کامل برای درمانگر خود توصیف کنید.
بعد از آن درمانگر با کمک شما مواردی را که برای او شرح داده اید اولویت بندی می کند. در رتبه اول موردی که کمتر شما را اذیت می کند و مورد آخر موردی که باعث می شود شما از ترس و اضطراب سکته کنید!
- در مرحله بعد درمانگر از شما می خواهد که با آسان ترین آن ها شروع کنید، یعنی باید در معرض آن ترس قرار بگیرید. بگذارید با یک مثال برای شما توضیح بدهم.
فرض کنید که از آلوده شدن توسط میکروب ها در مکان های عمومی ترس دارید. در این موقع درمانگرشما یک تمرین را در نظر می گیرد که باید به صورت موفقیت آمیز آن را پشت سر بگذارید.
برای مثال در این جا تمرین شما این است که به یک دستگیره در یک مکان عمومی دست بزنید. تا این جا شما مرحله اول یعنی قرار گرفتن در معرض را پشت سر گذاشته اید. حال نوبت آن می رسد که جلوگیری از پاسخ را انجام دهید. اگر معمولا پاسخ شما این بوده است که پس از تماس با دستگیره به سرعت دست خود را بشویید، در این جا درمانگر از شما می خواهد که قبل از شستن دست هایتان مدتی را صبر کنید. شما باید این تمرین را بارها و بارها تکرار کنید و هر بار که این کار را انجام می دهید درمانگره از شما می خواهد زمان بیشتری را صبر کنید. در طی انجام دادن مکرر این تمرین شما یاد می گیرید که چگونه احساس خود را نسبت به این جور موارد کنترل کنید.
تاثیر درمان حساسیت زدایی منظم
شاید عجیب به نظر برسد که این روش چگونه موثر است اما جالب است بدانید با به تاخیر انداختن واکنش معمول خود مغز یاد می گیرد که این شرایط برای شما خطرناک نیست و اگر عکس العمل همیشگی را نشان ندهید باز هم هیچ گونه مشکلی پیش نخواهد آمد. بگذارید برای ملموس تر شدن این موضوع برایتان مثالی بزنم.
فرض کنید که به یکباره در استخر آب سرد شیرجه زده اید در ابتدا ممکن است بسیار سردتان شود و شروع به لرزیدن کنید اما همین که کمی می گذرد شرایط برای شما طبیعی خواهد شد. به مرور زمان شدت علایمتان کم تر و کم تر خواهد شد تا جایی که اصلا به آن ها اهمیت ندهید. در این صورت درمانگر بر روی اعتماد به نفس شما کار می کند تا از عدم بازگشت به شرایط قبل اطمینان حاصل کند.
روش درمانی تصویر سازی ذهنی( IE)
گاهی اوقات ممکن است شخص تحت درمان بسیار مضطرب باشد و یا شرایط برای انجام دادن برخی امور مناسب نباشد بنابراین درمانگره گر تصمیم می گیرد از روش های مبتنی بر ذهن و تخیل برای درمان استفاده کند. در این روش شرایطی را به وجود می آورد که برای شخص استرس زا است بنابراین از شخص می خواهد رفتار خودش را در این موقعیت شرح دهد. در اوایل شخص بیمار سطح اضطراب بالایی دارد حتی با تفکر کردن در مورد آن موقعیت ولی پس از مدتی می آموزد تفکرات خود را کنترل کند سطح استرس او به مراتب کمتر می شود. این روش بیشتر در درمان وسواس فکری کار برد دارد. البته دقت داشته باشید این روش به میزان حالت حقیقی آن موثر نیست.
تمرین معکوس کردن عادت ها
از این روش بیشتر برای درمان تیک های ناشی از وسواس فکری و عملی استفاده می شود. در ابتدا درمانگر با قرار دادن شخص در معرض موقعیت هایی که استرس زا هستند به دقت رفتار شخص را زیر نظر می گیرد تا بتواند تیک های او را شناسایی کند. این امر تا حد زیادی به همکاری خود شخص بستگی دارد زیرا برخی از تیک ها به راحتی قابل تشخیص نیستند. پس از شناسایی تیک، درمانگر بسیار با دقت نحوه بروز تیک را آنالیز می کند، او می خواهد بداند تیک در چه موقعیت هایی و به چه شکل بروز می کند. پس از بررسی کامل این موضوعات درمانگر دو موضع در برابر آن می گیرد:
مراحل درمان وسواس عملی
- سعی می کند تا به شخص بیمار بیاموزد که به طریقی از بروز تیک جلوگیری کند.
به طور مثال اگر شخص عادت داشته باشد تا به موقع اضطراب لب خود را بخورد، در این جور مواقع درمانگر می گوید تا شخص با سفت کردن عضلات دور لب و دهان خود مانع از انجام این تیک شود. وقتی شخص با این کار مانع از انجام تیک بشود در طی مدت زمان طولانی این تیک از بین خواهد رفت.
- روش دوم این است که معکوس این تیک انجام شود.
شاید احمقانه به نظر برسد ولی در برخی از انواع وسواس فکری و عملی موثرترین روش است. به عنوان مثال در وسواس تقارن که یکی از انواع وسواس فکری عملی است شاید شخص بیمار عادت داشته باشد همیشه لیوان را با دست راست بلند کند و روی این موضوع بسیار حساس باشد اما در این جا درمانگره گر از او می خواد تا از این پس این کار را با دست مخالف انجام دهد. همین موضوع باعث می شود شخص دیگر به این که با کدام دست لیوار را بلند می کند اهمیت ندهد.
همانطور که واضح است بر خلاف تصویر سازی ذهنی این روش بیشتر در درمان وسواس عملی موثر است.
دقت داشته باشید که انواع روش های روان درمانی برای درمان وسواس بسیار روش های وقت گیری هستند و نمی توان همه ی آن ها را در حضور درمانگره گر انجام داد . به همین دلیل نیاز است تا تمرینات در خانه نیز به صورت جدی پیگیری شوند.
دارو درمانی برای وسواس
متخصصین معمولا کمتر از دارو درمانی برای درمان وسواس فکری و عملی استفاده می کنند زیرا دارو ها عوارض زیادی دارند و بسیار سالم تر است تا از روش های روانی برای درمان این بیماری استفاده شود، اما با این حال گاهی اوقات درمان های دارویی نیازمند است تا یا به صورت مستقل یا همراه با روش های روان درمانی استفاده شوند.
وسواس فکری و عملی داروی به خصوصی ندارد و بیشتر در درمان های دارویی مربوط به این بیماری از داروهای دیگر بیماری ها استفاده می شود. به عنوان مثال داروهای ضد افسردگی یکی از رایج ترین دارو هایی است که تجویز می شوند.
یکی از رایج ترین درمان های دارویی که توسط سازمان غذا و دارو( FDA) تایید شده است، استفاده از سروتونین ها می باشد. سروتونین ها داروهایی هستند که برای درمان افسردگی استفاده می شوند و معمولا اگر متخصص بخواهد برای فرد مبتلا به وسواس فکری و عملی دارویی تجویز کند ابتدا به سراغ سروتونین ها می رود.
علاوه بر سروتونین ها که خاصیت ضد افسردگی دارند درمان موثر دیگر استفاده از داروهای ضد اضطراب می باشد. گاهی اوقات ممکن است علایم وسواس شخص بیشتر منجر به اضطراب او در سطوح مختلف شود در این هنگام متخصص داروهایی تجویز می کند که اضطراب شخص را کاهش دهد.
در بعضی از موارد ممکن است استفاده از یک دارو موثر نباشد و نتیجه مطلوب ما بدست نیاید، در این جور مواقع از دو یا چند دارو به طور همزمان استفاده می شود. تحقیقات نشان داده است این کار بسیار موثر است مخصوصا در کسانی که روش های استاندارد بر روی آن ها تاثیر چندانی ندارد.
خدمات مرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژه
هدف مرکز مشاوره و روانشناسی آویژه از ارائه اطلاعات لازم در زمینه مشکلات روانی، افزایش آگاهی شماست تا با توسعه دانش خود، جهت ارتقا و بهبود کیفیت زندگی خود، گامی مهم بردارید. لطفا برای کسب اطلاعات بیشتر سایر مقالات متخصصان مرکز مشاوره آویژه را مطالعه نمایید .
در این راستا مرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژه خدمات متنوعی را در زمینه درمان وسواس به شما هم میهنان عزیز ارائه میدهد .
منبع: Obsessive-compulsive disorder (OCD) - Diagnosis and ...
